آکادمی و موسسه علمی پژوهشی ابن سینا

نتیجه گیری حاصل از انجام تز دکتری روانشناسی حاضر

خودآسیب رسانی نوجوانان در انجام تز دکتری روانشناسی حاضر از جنبه های مختلف شامل ماهیت، تعریف، انواع ،عوامل خطر و پیش بینی کننده های روان شناختی و اجتماعی،رابطه با اقدام خودکشی و احتمال خودکشی بررسی شد. در این پژوهش از دو روش موازی و مکمل برای پاسخ به سوالات و آزمودن فرضیه ها استفاده شد. بریدن و زخمی کردن بخش های بدن با تیغ یا اشیای نوک تیز دیگر روش غالب خودآسیب رسانی در نزد نوجوانان است. نوجوانان خودآسیب رسان با دو هدف رهایی یافتن از دردهای هیجانی و یا برای نشان دادن قدرت به همسالان این عمل را انجام می دهند.  علاوه بر این انگیزه های دیگری  که براساس یافته های کمی برای خودآسیب رسانی شناسایی شد عبارت بودند از پذیرش گروهی،ابراز آشفتگی،اثبات خود، انتقام گرفتن،ضد خودکشی، تنظیم هیجانی،جدا کردن خود از دیگران، ضد تجزیه ای. 
براساس یافته های بخش کیفی مسیرها و عواملی که در ایجاد انواع خودآسیب رسانی مستقیم از نوع رهایی بخش و قدرت بخش وجود داشتند در قالب دو مدل جداگانه پیشنهاد داده شد. براساس مضامینی که در مصاحبه شناسایی شد، خودآسیب رسانی رهایی بخش واکنشی به تعارض با مراجع قدرت (مثل پدر و مادر) است و یا به دنبال قطع ارتباط با دوستان صمیمی انجام می شود. فرایندهایی که در ایجاد این واکنش نقش دارند عبارتند از ناتوانی در تحمل هیجان ها، نقص حل مساله و نقص در خودتسکین بخشی. به علاوه داشتن الگوهای خودآسیب رسانی در بین همسالان یا اعضای خانواده نیز عاملی مهم در انجام این رفتار است اما این عامل به نظر نمی رسد یک عامل اختصاصی باشد چه اینکه نتایج بخش کمی همبستگی ها نشان داد که نوجوانانی هم که رفتارهای خودآسیب رسانی غیرمستقیم انجام می دهند با این نوع الگوهای اجتماعی در بین همسالان شان مواجه بوده اند ولی در موقعیت های تعارض ارتباطی به صورت مستقیم به خود آسیب نمی زنند.
 براساس مصاحبه های انجام شده مدلی که در اغلب موارد تبیین کننده خودآسیب رسانی مستقیم است مدل چانه زنی و پیغام دهی خودجرحی (هاگن، واتسون، همرستاین ، 2008) است. از منظر مدل چهارعاملی خود جرحی (ناک،2007) نیز مهم ترین عملکرد خودآسیب رسانی برای نوجوانان ایرانی در نقش یک تقویت کننده منفی در موقعیت های اجتماعی است. نوجوانانی که خودجرحی می کنند در مواجهه با انتقاد و تعارض های شدیدی که با والدین یا مراجع قدرت که در اغلب موارد ویژگی های آزارگرانه دارند، برای انتقال پیامی که به شیوه دیگری قابل بیان شدن و به حساب آمدن نیست به خودجرحی دست می زنند و از خودجرحی کردن به عنوان راهبردی برای چانه زدن روی برآوردن نیازهای شان استفاده می کنند. اگر چه در یافته های بخش کمی انگیزه های درون فردی هم برای خودجرحی شناسایی شده است به نظر می رسد در اغلب نوجوانان آزاردیده رهایی از موقعیت های اجتماعی منفی و آزار رسان مهم ترین انگیزه خودآسیب رسانی از نوع خودجرحی است. بنابراین با توجه به نقش پررنگ عوامل اجتماعی در خودجرحی نوجوانان ایرانی احتمالاً آموزش مهارت های ارتباط بین فردی موثر، تحمل شرایط و موقعیت های اجتماعی دشوار و حل مساله اجتماعی ممکن است در قالب برنامه های پیشگیری یا درمان روی این گروه از نوجوانان مفیدتر باشد تا تمرکز بر روی مهارت های شناختی و رفتاری که هدف شان خنثی سازی واکنش های هیجانی افراطی است.    
از نظر مهارت های تنظیم هیجانی مهم ترین مشکل پیش بینی کننده خود آسیب رسانی مستقیم نقص در کنترل تکانه است؛ در حالیکه از لحاظ داشتن مهارت های تنظیم هیجانی و اطمینان به مهارت های تنظیم هیجانی در گزارش های نوجوانان خودآسیب رسان و غیر خودآسیب رسان تفاوت معنی داری با یکدیگر ندارند. خودآسیب رسانی با هدف تنظیم آشفتگی های هیجانی انجام می شود چون به قدری شدت میل به انجام عملی برای رهایی از فشار هیجان های ناخوشایند برای این گروه از نوجوانان بالا است که نمی توانند از راه حل های احتمالی دیگری که به عنوان مهارت های تنظیم هیجانی دارند استفاده کنند. 
همبستگی بالایی بین فراوانی اقدام خودکشی و رفتارهای خودآسیب رسانی بدون انگیزه خودکشی وجود داشت. نوجوانان با خودآسیب رسانی مستقیم و غیر مستقیم به یک اندازه در معرض خطر خودکشی هستند.   افکار خودکشی نوجوانان با خودآسیب رسانی غیرمستقیم آنها را مستعد خودکشی می کند ولی به نظر می رسد نقص کنترل تکانه است که باعث می شود نوجوانان با خودآسیب رسانی مستقیم نیز مستعد خودکشی شوند. احتمال خودکشی در نوجوانان گروه بزهکار بیشتر از گروه آزار دیده است، اما تفاوت دو گروه معنی دار نیست و در 50٪ از دو گروه خطر احتمال خودکشی بسیار بالا است. براساس یافته های این پژوهش به نظر می رسد رابطه اقدام خودکشی و خودآسیب رسانی مستقیم و غیر مستقیم یک رابطه کمی است و این دو رفتار را می توان دو طبقه از یک دسته رفتار کلی تر مثلاً رفتارهای مرتبط با تنظیم هیجانی در نظر گرفت. مقایسه دو گروه با خودآسیب رسانی مستقیم و غیر مستقیم نشان می دهد گروه غیر مستقیم انگیزه بیشتری برای خودکشی دارند؛ زیرا افکار خودکشی را بیشتر تجربه می کنند اما نوجوانان گروه غیرمستقیم آمادگی و توانایی بیشتری برای اقدام خودکشی دارند. همچنین یافته های پژوهش حاضر نشان داد همبودی رفتارهای خودآسیب رسانی مستقیم و غیر مستقیم بالا است. این یافته از مدل های نظری که عقیده دارند همه انواع خودآسیب رسانی باید در قالب یک بعد و در یک پیوستار مورد مطالعه قرار گیرند حمایت می کند(بنتلی،ناک،بارلو،2014). اگر چه به ظاهر در شیوه و انگیزه دو دسته خودآسیب رسانی با هم متفاوتند اما از لحاظ تنظیم هیجانی و خودانتقادی و شاخص کلی احتمال خودکشی بین دو گروه تفاوت معنی داری وجود ندارد. این عدم معنی داری بین دو گروه ممکن است این معنا را داشته باشد که هر دو رفتار دارای ریشه های مشترکی هستند و فرایندهای علت شناسی مشترکی در آنها وجود دارد و این که طبقه بندی آنها در قالب پیوستار خودآسیب رسانی معتبر ومنطقی است. در اغلب پژوهش ها و تعاریف خودآسیب رسانی این دو دسته رفتار به صورت مجزا از یکدیگر بررسی شده اند و نظریه هایی که در این زمینه ارائه شده است به رابطه این دو دسته رفتار کمتر پرداخته اند؛بنابراین ضروری است پژوهش های آینده درباره همبودی و مسیرهای تحولی که مرتبط کننده این دو دسته رفتار است توجه بیشتری داشته باشند.
گفتن این که خود آسیب رسانی مستقیم مانند خودجرحی نشانه یک بیماری است تبیین غنی و  قوی درباره ماهیت و علل این رفتار فراهم نخواهد کرد. پژوهش های اخیر پی برده اند که خودآسیب رسانی با طیف وسیعی از اختلال های روانی غیر از اختلال شخصیت مرزی همبودی دارد (ناک،جوینر، لوی ریچاردسون، پرینستین،2006) و این عامل باعث شده است این نشانه به عنوان یک نشانه فراتشخیصی در نظر گرفته شود (بنتلی، ناک و بارلو،2014). نوجوانان و اختلال های خاص آنها جزو محروم ترین بخش های طبقه بندی تشخیصی است که تا کنون به آن کمتر توجه شده بود؛ علی رغم این که نوجوانی حساس ترین دوره از لحاظ ابتلا به انواع اختلال های روانی و هیجانی است(هاشمی آذر،1382). به نظر می رسد گنجاندن طبقات تشخیصی جدیدی مانند نشانگان خودجرحی بدون خودکشی بازتاب توجه بیشتر به اختلالات دوران نوجوانی است. 
نتیجه گیری نهایی حاصل از انجام تز دکتری روانشناسی حاضر این است که نباید همه نوجوانانی را که خودآسیب می کنند به صورت کلیشه ای تحت عنوان اختلال شخصیت مرزی در نظر گرفت. ماهیت این رفتار شبیه نوعی خوددرمانی متناقض است. در برخی از نوجوانان به ویژه بزهکاران این رفتار ملاک و معیاری برای بزهکاری و راهی برای ارتقای خویشتن است در حالیکه در نوجوانان آزاردیده ممکن است در موقعیت هایی که در کشاکش یک تعارض ارتباطی با مراجع قدرت آزار گرشان هستند نقش رهایی بخشی هیجانی و بین فردی داشته باشد. در این پژوهش در بخش کیفی دو مدل اکتشافی برای پیش بینی این رفتارها ارائه شد که پژوهشگران می توانند اعتبار این الگوها را در پژوهش های بعدی بسنجند. یافته های بخش کمی نیز نشان داد که نقص کنترل تکانه، خود-بی کفایت پنداری مکانیسم هایی هستند که در شروع و تداوم خودآسیب رسانی نقش دارند و نوجوانانی که نقص کنترل تکانه دارند و با الگوهای خودآسیب رسانی بیشتری مواجه شده اند به احتمال بیشتری این رفتار را انجام می دهند.     

محدودیت ها درانجام تز دکتری روانشناسی حاضر

استفاده از روش های خود گزارش دهی برای جمع آوری اطلاعات، در اختیار نداشتن گروه کنترل از نوجوانان عادی و بیشتر بودن تعداد دختران نسبت به پسران، ناهمگن بودن گروه از لحاظ نوع تجربه های بدرفتاری دوران کودکی از جمله محدودیت ها در انجام تز دکتری روانشناسی حاضر بودند. یکی دیگر از محدودیت های این پژوهش این است که به طور قطع نمی توان نوجوانان آزاردیده را از نوجوانان بزهکار مجزا کرد چون اغلب کودکان بزهکار نیز سابقه آزار دوران کودکی را دارند. برای برطرف کردن این محدودیت پیشنهاد می شود پژوهشگران بعدی تمرکز را روی نوع تشخیص بیماری شناختی بگذارند.

پیشنهادهای نظری

ادبیات پژوهش در حوزه ارتباط و افتراق این دو رفتار نیازمند استفاده بیشتر از پژوهش هاي طولی و مطالعاتی از جنس کیفی است. در حال حاضر اکثر مطالعات انجام شده بر اساس پرسشنامه ها و مقیاس های خودگزارش دهی است. پیشنهاد می شود در مطالعات طولي عوامل مشترک و مسیرهای تحولی که موجب پدیدار شدن این رفتارها در دوره نوجوانی می شود، بررسی شوند.
پیشنهاد می شود به صورت طولی پی گیری شود آیا خودجرحی در دوره نوجوانی می تواند به اختلال شخصیت مرزی در بزرگسالی تبدیل شود یا به صورت یک نشانگان مستقل باقی می ماند. برای این کار توصیه می شود از مصاحبه بالینی ساختار یافته استفاده شود. همچنین درباره زیر بناهای فیزیولوژیکی و علل زیستی آستانه بالای درد در نوجوانانی که خودزنی یا خودسوزی می کنند می توان پژوهش های آزمایشی انجام داد.
پیشنهاد می شود پژوهشگران برای بررسی کیفی و پدیدارشناسی تجربه خودآسیب رسانی از فنون فرافکن هم استفاده کنند و افراد را با تصاویر یا موقعیت هایی که سرنخ های مرتبط با خود آسیب رسانی وجود دارد مواجهه کنند و از آنها  بخواهند تداعی هایی را که در این زمینه دارند بیان کنند. همین طور در صورتی که پویایی های شخصیتی این افراد با استفاده از روش های فرافکن سنجیده شود می تواند به صورت دقیق تر انگیزه ها و ویژگی های شخصیتی این افراد را شناسایی کرد.
با توجه به اینکه پیشنهاداتی برای در نظر گرفتن خودجرحی به عنوان یکی از طبقات اختلال های پیوستار وسواسی - اجباری شده است و همین طور با توجه به اینکه در ادبیات پژوهش به صورت نظری بیان شده دو نوع خود جرحی تکانشی و اجبارگونه وجود دارد، بررسی ارتباط نشانه های خود آسیب رسانی مستقیم به ویژه خودجرحی با نشانه های اختلال وسواس- اجبار و همین طور بررسی فرضیه وجود دو طبقه خودجرحی اجبارگونه و تکانشی در نوجوانان برای پاسخ گویی به طبقه بندی تشخیصی خودجرحی در نوجوانان مفید خواهد بود.  
پژوهش گران براساس مدلی که در شکل های 7 و 8  درباره عوامل موثر در شروع و تداوم خودآسیبی مستقیم با استفاده از مصاحبه ها به دست آمده است می توانند فرضیه هایی را تدوین و به صورت تجربی بیازمایند:  برای مثال از آنجا که در مدل بیان شده که سوء مصرف مواد، خانواده نابهنجار وخلق افسرده سه ویژگی متمایز کننده نوجوانان خودجرحی کننده با و بدون اقدام خودکشی است، می توان دو گروه خود جرحی کننده با و بدون اقدام خودکشی را از لحاظ این سه متغییر با هم مقایسه کرد یا نقش عوامل روان شناختی و عوامل مرتبط با همسالان را در پیش بینی انواع خودجرحی براساس مدل به دست آمده از مصاحبه ها بررسی کرد.
 براساس یافته های این پژوهش رفتارهای خودآسیب رسانی با یکدیگر و با اقدام خودکشی همبستگی بالایی داشتند اما اطلاعات ما درباره سیر زمانی وقوع این سه دسته رفتار نامشخص و اندک است. بر همین اساس  پیشنهاد می شود سیر و توالی زمانی خودآسیب رسانی مستقیم، غیر مستقیم و اقدام خودکشی در نوجوانان بررسی شود.

پیشنهادهای کاربردی 

در حوزه شناسایی، ارزیابی و تشخیص از عوامل خطری که در این پژوهش شناسایی شدند می توان برای شناسایی بهتر ویژگی های نوجوانان خودآسیب رسان استفاده کرد. از آنجاییکه رفتارهای خودآسیبب رسان ماهیت تکرارشونده و عادتی دارند برای پیشگیری از این رفتارها می توان مهارت های  غلبه بر نقص کنترل تکانه و تقویت حس خودکارآمدی را پرورش داد. البته روش های درمانی که تاکنون برای این دسته از نوجوانان استفاده شده است مانند رفتاردرمانی دیالکتیک دربردارنده این مهارت ها است. همچنین آموزش مهارت هایی برای انتقال کم خطرتر پیام های اجتماعی در روابط بین فردی می تواند در کاهش استفاده از این راهبرد توسط نوجوانان آزاردیده موثر باشد.

در صورت نیاز به مشاوره در زمینه انجام تز دکتری روانشناسی با ما در ارتباط باشید.